Mnoge znamenite žene Novog Sada nisu svojim rođenjem dobile status Novosađanke, ali su svojim radom i ugledom svakako zaslužile da se nađu među zaslužnim građankama Novog Sada. Iako su neke od njih provele ceo život u ovom gradu, mnoge počivaju u drugim gradovima, daleko od mesta gde su ostvarile san. Ovu kolumnu posvećujemo upravo svima njima, jer su za nas podjednako važne žene koje su rođene u Novom Sadu kao i one koje su u njega došle i sa sobom donele sve svoje vrednosti koje su nastavile da razvijaju u ovom gradu. Danas pišemo priču o Mariji Trandafil.
Rođena u Novom Sadu (1816-1883), u kući na uglu Pašićeve i Grčkoškolske, u bogatoj novosadskoj porodici Popović. Rano je ostala bez roditelja, a staratelji, rođačka porodica Hadži- Kiri Nikolić, udali su je za njihovog knjihovođu, Jovana Trandafila. Imali su dvoje dece, Kostu i Sofiju, koji su umrli u ranom uzrastu. Miraz koji je Marija unela u brak, poslužiće Jovanu Trandafilu da se brzo obogati, stekne radnju i dve kuće u Osijeku, od čijih će se prihoda kasnije izdržavati novosadska i osiječka bolnica.
Posle muževljeve smrti, Marija se sudskim putem izborila za upravu nad novcem i nepokretnostima. Sticala je i uvećavala kapital formirajući zaveštanja, menjajući prvobitni zajednički testament. Među njenim zaveštanjima, najznačajnije je Zavedenije Marije Trandafil za srpsku pravoslavnu siročad u Novom Sadu, gde se danas nalazi sedište Matice srpske i Biblioteka Matice srpske. Matica srpska se u zgradu uselila 1928., a sirotište je preseljeno na Sajlovo.
Njena fondacija Marije Trandafil za novosadske gimnazijske đake, za cilj je imala obezbeđivanje učeničkih stipendija pod patronatom novosadske Srpske velike gimnazije. To nije bila jedina prilika kojom je Marija Trandafil pomagala darovitu ili siromašnu decu i novosadsku sirotinju. Zna se da je hranila novosadsku sirotinju bez obzira na naciju ili veru, i da je iz temelja obnovila i dala da se opremi novosadska Jermenska crkva koja je pripadala katoličkoj zajednici. Za humanitarni rad, odlikovana je Ordenom Crvenog krsta.
Matica srpska i Novosadska crkvena opština Srpske pravoslavne srkve bile su baštinici značajnih zaveštanja Marije Trandafil. U trenutku njene smrti, vrednost zaveštane imovine u dobrima i novcu iznosila je 700.000 forinti. U knjizi Srpkinja,: njezin život i rad, njezin kulturni razvitak i njezina narodna umjetnost do danas (Sarajevo 1913), zapisano je da je vrednost zaveštanja iznosila 1.400.000 forinti. Posebnu pažnju, Marija Trandafil posvećivala je novosadskoj Nikolajevskoj crkvi starajući se za njenu obnovu i održavanje. U toj crkvi, zajedno sa mužem i decom, sahranjena je i ona.
U vlasništvu Marije Trandafil, bile su kuće u Zmaj Jovinoj ulici br.8, 16 i 17, Pašićevoj 11, Dunavskoj 16 i Miletićevoj 17, koje je ostavila kao zadužbinu, pored zaveštanja u zemlji i novcu. U zgradi Matice srpske, u ulaznom holu, 2002. godine je postavljena bista Marije Trandafil, rad vajara Lasla Silađija. Predlog je da se na Trgu Marije Trandafil postavi spomen-ploča koja će govoriti o delima ove znamenite Novosađanke. Smatra se najvećom dobrotvorkom u Srbiji u to vreme. Poslednjih godina, Novi Sad se odužio velikoj dobrotvorki tako što je trg na kojem se nalazi sedište Matice srpske, u blizini Nikolajevske crkve, nazvan po njoj, kao i najmodernija novosadska osnovna škola u Veterniku.
Tekst preuzet iz knjige, Ženska imena Novog Sada
Turistička organizacija Grada Novog Sada
