Mnoge znamenite žene Novog Sada nisu svojim rođenjem dobile status Novosađanke, ali su svojim radom i ugledom svakako zaslužile da se nađu među zaslužnim građankama Novog Sada. Iako su neke od njih provele ceo život u ovom gradu, mnoge počivaju u drugim gradovima, daleko od mesta gde su ostvarile san. Ovu kolumnu posvećujemo upravo svima njima, jer su za nas podjednako važne žene koje su rođene u Novom Sadu kao i one koje su u njega došle i sa sobom donele sve svoje vrednosti koje su nastavile da razvijaju u ovom gradu. Danas pišemo priču o Grozdi Gajšin.
Rođena u Žablju, u istoriju utkana revolucionarka i članica SKOJ-a, Grozda Gajšin (1920-1941) dolazi u Novi Sad kako bi se školovala. Živela je sa bolesnim bratom od njegove skromne radničke plate. U Savez komunističke omladine Jugoslavije, primljena je u leto 1941. godine. Iste godine je uhvaćena sa drugaricom Natalijom Stankov u akciji uništavanja nemačke knjižare. Uhapšena je i mučena u novosadskom zatvoru, zgradi poznatoj kao Armija u centru grada.
Novi Sad ima veliki broj obeležja koji podsećaju na narodnooslobodilačku borbu i mesta stradanja rodoljuba i stanovništva u Drugom svetskom ratu, a spomen tabla na Trgu republike, na zgradi Komande grada, podsetnik je na neke od najvećih zločina koje su počinili fašistički okupatori.
Zloglasno mučilište Armija, poznato je kao mesto najbrutalnijeg mučenja učesnika narodnoslobodilačkog pokreta. Nalazilo se u zgradi na uglu Dunavske i ulice Žarka Vasiljevća, neposredno uz Riblju pijacu. Pre rata, tu je bilo sedište Prve armijske oblasti i po skraćenom nazivu ove jugoslovenske vojne jedinice, zgrada je dobila naziv – „Armija“.
Istorijski podaci govore da su se od početka okupacije do septembra 1941. unutra nalazili organi mađarske okupatorske kontrašpijunaže, a od septembra 1941. do kraja marta 1944. (kada su nacisti preuzeli vlast u Mađarskoj), bio je smešten Istražni odsek Žandarmerije, koji je potom premešten u Oficirski dom na obali Dunava, gde je ostao do septembra 1944. godine.
Novi Sad je bio deo 5. žandarmerijskog okruga (Segedinski okrug) i u „Armiji“ je bila Islednička komanda, kao centar za istrage za celu Bačku i Baranju. Ova žandarmerijska jedinica se istakla tokom rata kao najsuroviji izvršilac politike genocida koju su okupatori sprovodili protiv Jevreja i Srba, kao i protiv članova antifašističkog pokreta otpora. Još tokom rata čule su se priče o surovim metodama mučenja koje su tu primenjivane, a istrage i suđenja posle oslobođenja su pružila svedočenja i dokaze koji su dali pravu sliku zločina. Grozda Gajšin je ubrzo premeštena u zatvor u Segedinu. Preko sudskog veća Okružnog suda u Segedinu, dobila je presudu u oktobru 1941., na smrt vešanjem. Presuda je izvršena bez odlaganja, u dvorištu zatvora. O njenom hrabrom držanju na suđenju, podatke je ostavila komunistkinja Klara Feješ.
Iako je život izgubila sa svega 21 godinom, Grozda je svojom hrabrošću stala rame uz rame sa mnogim odvažnim ženama koje su zadužile Novi Sad i upisale se u njegovu bogatu istoriju. Ulica u kojoj je Grozda Gajšin živela dok se školovala u Novom Sadu je više puta menjala svoje ime: Kanalska, Baštenska, Studenička, da bi danas ova ulica nosila ime po svojoj skojevki, Grozdi Gajšin i podsećala na njen, nažalost kratak, ali hrabar život. Osim naziva ulice u kojoj je stanovala, nema drugih obeležja. Predlog je da se spomen-ploča postavi ispod naziva ulice.
Tekst preuzet iz knjige, Ženska imena Novog Sada
Turistička organizacija Grada Novog Sada
