Priču o manastiru Krušedol, čija je crkva posvećena Blagovestima Bogorodice, započinjemo njenim osnivanjem od strane arhiepiskopa Maksima (pre zamonašenja, despot Đorđe Branković) na samom početku 16. veka, koji će ostati zabeležen kao poslednji srpski vladar, a zatim jerarh, koji je po srednjovekovnom običaju podigao zadužbinu. Gradnju je pomogao vlaški vojvoda Jovan Njagoja Basarab. Manastir je bio središte Sremske eparhije i mauzolej kanonizovanih sremskih Brankovića: despota Stefana Slepog, njegove žene despotice Angeline i sinova vladike (arhiepiskopa) Maksima i despota Jovana. Krušedol je bio izuzetno bogat manastir što pokrepljuje i dokument Osmanlija iz druge polovine 16. veka. Kult sremskih Brankovića, koji su kanonizovani zbog hrišćanskih vrlina i zaštite naroda, negovao se u srpskom narodu i njihov mauzolej je bio mesto poštovanja i hodočašća kao najznačajniji fruškogorski manastir. Njegov značaj potvrđuje i održavanje crkveno – narodnih sabora, prvih posle Velike seobe Srba na područje Habzburške monarhije krajem 17. veka.
Monasi Krušedola su se, krajem 17. veka, bežeći od rata, na nekoliko godina, sa dragocenostima sklonili u Sentandreju. Već početkom 18. veka, posle Petrovaradinske bitke, Osmanlije su, besni zbog poraza, zapalili, opljačkali manastir i uništili mošti Svetih Brankovića. Od druge decenije 18. veka, za vreme episkopa pečujskog i arhimandrita krušedolskog Nikanora Milentijevića, manastir Krušedol je sukcesivno obnavljan, a njegov monumentalni izgled zablistao je sredinom istog veka. Tada je okončana obnova crkve i izgradnja konaka koji je sa četiri strane okružuje, kao i izgradnja kapele Sv. Maksima u konaku, zvonika i trema. Obnovom i dogradnjom, promenjen je prvobitni izgled manastirskog kompleksa. Ktitori obnove bili su srpski jerarsi i bogati građani. Pored istorijske i arhitektonske vrednosti, izuzetnog fresko slikarstva i ikona, grobnica znamenitih jerarha i vladara, manastir je do Drugog svetskog rata posedovao i najbogatiju riznicu na Fruškoj gori. Za vreme Drugog svetskog rata, dragocenosti Krušedola su opljačkane, a deo je odnet u Zagreb. Deo vraćenih dragocenosti, danas se čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu i biće predstavljen publici u postavci koja će se otvoriti u jednom delu konaka.
Zidno slikarstvo u manastirskoj crkvi velike je vrednosti. Radi se o svojevrsnoj postavci na kojoj su predstavljeni primeri fresko slikarstva srednjovekovne Srbije iz 16. veka i novog stila koji je dostigao kulminaciju u 18. veku. Starije zidno slikarstvo hrama, završeno je sredinom 16. veka. Njegovi ostaci, vidljivi su na stubovima na kojima su likovi proroka, apostola i Sv. Maksima (Brankovića). Na zapadnoj fasadi hrama nalaze se scene Strašnog suda, nastale sredinom 17. veka. Tokom obnove crkve, početkom 18. veka, crkva je ponovo oslikana. Pretpostavlja se da je živopis u priprati i oltaru uradio Jov Vasilijevič sa saradnicima, a da su autori živopisa nepoznati ruski slikar i Stefan Tenecki. U prvom pojasu priprate nalazimo likove Nemanjića, kneza Lazara i sremskih Brankovića. To je svedočanstvo o povezivanju kulta Nemanjića i Brankovića i kontinuitet ideje srpske državnosti i narodnog identiteta. Ikonostas krušedolske crkve rađen je u različitim epohama, a većim delom pripada vremenu pre obnove u 18. veku. Iz istog veka su i prestone ikone – rad Jova Vasilijeviča. Arhijerejski tron oslikao je i poklonio Dimitrije Bačević sredinom 18. veka.
Značaj Krušedola pokazuje i to što su u manastirskoj crkvi, mauzoleju Svetih Brankovića, sahranjene mnoge značajne ličnosti naše istorije: srpski patrijarsi Arsenije III Čarnojević i Arsenije IV Jovanović, mitropolit Isaija Đaković, arhimandrit krušedolski i episkop pečujski Nikanor Melentijević, grof Đorđe Branković, vojvoda Stevan Šupljikac, knjeginja Ljubica Obrenović, kralj Milan Obrenović i dr.
Tekst preuzet iz knjige,
Manastiri duhovno blago Fruške gore
Turistička organizacija Grada Novog Sada
