U drugoj polovini 20. veka, na današnji dan, 26. oktobra 1961. godine Švedska akademija izabrala je Ivu Andrića, između nekoliko desetina kandidata iz čitavog sveta za dobitnika Nobelove nagrade za književnost. Vest je stigla do Beograda, i od toga dana, punih 62 godine, slavimo ime i književna dela velikog pisca, Ive Andrića.
Tokom oktobra meseca ove godine, u medijima se pojavio snimak razgovora sa studentima Univerziteta u Novom Sadu na temu: Ko je naš Nobelovac? Nove, mlade generacije, na postavljeno pitanje većinom nisu dale tačan odgovor. Delovali su zbunjeno i nesigurno, pa čak i ko je pogodio, nije znao da nabroji dela nobelovca, Ive Andrića. Da li je moguće da su društvene mreže, nove tehnologije i način života dovele do toga da mladi ne poznaju srpsku književnost, da su brzo zaboravili obaveznu lektiru, jer odgovor na pitanje iz opšte kulture, ranijih godina, bilo je nezamislivo ne znati. Upravo, pisanjem ovih redova, želimo da skrenemo pažnju na pojedinca koji je obeležio kulturnu scenu 20. veka na prostoru nekadašnje SFRJ.
Kako je sve počelo?
Od 1901. godine kada je ustanovljena Nobelova nagrada, svakog oktobra, svet očekuje da čuje ko će postati svetski popularan pisac. Nekada se šuškanje javnosti i predviđanja obistine, a ponekad ime dobitnika bude veliko iznenađenje. Nobelova nagrada za književnost dodeljuje se piscu koji je na polju književnosti po mišljenju komiteta stvorio najbolje delo. Nagrada za književnost jedna je od šest kategorija u kojima se Nobelova nagrada dodeljuje svake godine. Pored književnosti u pitanju su i fizika, medicina, hemija, ekonomija, doprinos miru u svetu.
Te 1961. godine list „Borba“ objavljuje da je Ivo Andrić najozbiljniji kandidat za pomenutu nagradu. Moramo imati u vidu podatak da je Ivo Andrić, zajedno sa Miroslavom Krležom prvu put predložen 1958. godine, od strane Saveza književnika Jugoslavije. Druga nominacija koja odlazi put Švedske sledi 1959. godine. Zatim, 1960. godine, književnik ulazi u uži izbor, da bi 1961. godine Ivo Andrić bio ovenčan titulom nobelovca od strane Švedske kraljevske akademije.
Tog toplog oktobarskog dana naša književnost je dospela u centar svetskih vesti iz kulture. Ivo Andrić je vraćajući se sa Kalemegdana, gde je voleo da prošeta, čuo vest od novinara, ali kako je i sam priznao, primio je sa sumnjom. Međutim, pri povratku u stan, dočekali su ga novinari i supruga Milica koja mu je prva čestitala. Telefon se usijao, brojni novinari širom sveta, zvali su kako bi dobili izjavu novog nobelovca.
Inače, Ivo Andrić je prvi i jedini dobitnik Nobelove nagrade za književnost sa naših prostora. Iako vlada mišljenje da je nagrada uručena za delo „Na Drini ćuprija“, podatak nije u potpunosti tačan. Naime, u obrazloženu komiteta navodi se da je nagrada dodeljena za „epsku snagu kojom je Andrić oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje“. U analizi su pored dela „Na Drini ćuprija“, navedena i „Travnička hronika“ i „Gospođica“. Njegov književni opus koji je stvarao tokom Drugog svetskog rata, prepoznat je i nagrađen. Po povratku iz Berlina, 1941. godine, završava svoju diplomatsku karijeru, odlazi u penziju i rat provodi u svom stanu u Beogradu, u tišini, u okupaciji, u mraku, gde piše tri neprolazna dela. Bombe padaju, a On sedi i piše, ne znajući da li će sutra On i njegovi romani postojati. Vratio se u Beograd da podeli sudbinu svoga naroda.
Iako su njegova dela i pre 1961. godine bila prevedena na nekoliko svetskih jezika, Andrićeva popularnost je enormno porasla i On postaje predmet akademskog izučavanja. O njemu počinju da se pišu doktorati, a tiraži širom sveta, bivaju rasporodati brzinom svetlosti.
Svečana dodela Nobelove nagrade, odigrala se 10. december 1961. godine, gde Ivo Andrić odlazi za Stokholm u pratnji supruge Milice Babić. Pred 700 zvanica i švedskom kraljevskom porodicom u dvorani Koncertne palate Švedske kraljevske akademije, doživljava najveći aplauz i drži čuveni govor „O priči i pričanju“.
Novčani deo Nobelove nagrade poklonio je Bosni i Hercegovini za izgradnju biblioteka i kupovinu knjiga.
Ivo Andrić – kratak biografski osvrt
Ivo Andrić rođen je u Travniku u noći između 9. i 10. oktobra 1892 godine, a umro je 13. marta 1975. godine u Beogradu, gde je i sahranjen u Aleji velikana na Novom groblju. Tokom života veliki broj gradova je obišao i živeo u njima, međutim Travnik, Sarajevo, Višegrad i Beograd nose duh Ive Andrića. U Travniku je sticajem okolnosti rođen, kada je njegova majka, Katarina Andrić, rođena Pejić, bila u gostima. Njegovi roditelji su bile Sarajlije i tu provodi prve dve godine života. Njegovo otac Antun Andrić, umire i ostavlja nejačko dete. Živeli su u siromaštvu, te ga majka odvodi iz Sarajeva u Višegrad kod svoje zaove Ane i njenog muža Ivana Matkovšika. Kod tetke i teče živeo je do završetka osnovne škole, a potom se vraća za Sarajevo gde upisuje Gimnaziju. Tih godina, osnovno obrazovanje je bilo u trajanju od 4 godine, a srednje u trajanju od 8 godina. U Gimnaziji je počeo da pokazuje svoj talenat prema pisanju, kada počinje da piše poeziju. Zatim, objavljuje i prvu pesmu „U sumrak“. Po završetku srednjeg obrazovanja odlazi u Zagreb da studira na Mudroslovnom – Filozofskom fakultetu, potom prelazi u Beč, a onda u Krakov na Jagelonski univerzitet. Početak Prvog svetskog rata zatekao ga je u Splitu, gde je kao član omladinskom pokreta Mlada Bosna uhapšen. Ratne godine provodi u tamnici. Tada je nastala osnova buduće zbirke pesama u prozi Ex Ponto, koja mu je širom otvorila vrata književnosti. Nakon rata počinje njegova karijera u diplomatiji. Između dva svetska rata bio je visoki službenik Ministarstva inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije. Njegova diplomatska služba započinje upućivanjem u Rim, u poslanstvo pri Vatikanu, pa potom u Bukurešt. Tu nije kraj. Često se selio i dosta država obišao tokom službe koja je trajala do 1941. godine. Paralelno sa diplomatskom pričom, Andrić nije zapostavio svoju književnu karijeru. Drugi svetski rat provodi u Beogradu, i kako je i sam govorio, Beograd voli, da je to njegov grad. U Beogradu je napisao neka od velikih književnih dela koja su obeležila njegov život. Postao je jedan od naših najvećih stvaralaca na srpskom jeziku, čija su dela štampana na ćirilici. Kao dokaz da je pripadao srpskom narodu, iako je važio za jugoslovenskog pisca, govori podatak da se 1951. godine upisao kao Srbin.
Književna dela Ive Andrića:
Romani: Na Drini ćuprija (1945); Travnička hronika (1945); Gospođica (1945); Prokleta avlija (1954); Omer-paša Latas (1977); Na sunčanoj strani.
Pripovetke: Popodne; Priča iz Japana; Dan u Rimu; Knez sa tužnim očima; Pobednik; Ljubav u kasabi, samo se neke od pripovetki koje je za vreme svog života napisao.
Pobeda – info
