„Jezik je hranitelj naroda. Dogle god živi jezik, dokle ga volimo i poštujemo, njime govorimo i pišemo, pročišćavamo ga, umnožavamo i ukrašavamo, dotle živi i narod.“
Danas, 7. februara navršava se 160 godina od smrti istaknutog kulturnog i nacionalnog radnika Vuka Stefanovića Karadžića.
Te davne 1864. godine, na današnji dan, odjeknula je vest iz Beča da nas je napustio srpski jezički i pravopisni reformator, Vuk Stefanović Karadžić. Za života izdao je više zbirki narodnih pesama i pripovedaka, zatim prvu srpsku gramatiku „Pismenica“ i rečnik (1818).
Kroz istoriju se o njegovom životu pričalo i pisalo. Mnoge obrazovne ustanove, ulice, domovi kulture i trgovi nose njegovo ime, a kako i ne bi kada je reč o tvorcu azbuke i književnog srpskog jezika i pravopisa.
Od rođenja je vodio težak život, satkan od uspona i padova. Borba za goli život, porodične tragedije, sukobi sa intelektualnom i političkom elitom Srbije, odlazak za Beč, ali i druženje sa evropskog elitom toga vremena, o svemu tome mogli bismo pisati u nastavcima, a ni to ne bi bilo dovoljno da približimo život najistaknutije ličnosti prve polovine 19. veka.
Sve je počelo davnog 7. novembra 1787. godine u selu nadomak Loznice, danas daleko poznatom Tršiću, rodnom mestu Vuka Stefanovića Karadžića. Njegova porodica je bila materijalno siromašna, ali čestita. Do njegovog rođenja, sudbina je uzela živote braće i sestara i iz tih razloga majka se odlučila da sinu nadene ime Vuk. Verovali su da će ime oterati bolesti i veštice i da će tek rođenom našem junaku pružiti snagu i otpornost koju imaju vukovi.
U dečijem uzrastu pokazivao je radoznalost i voleo je da sluša narodne pesme i priče. Tom prilikom je zavoleo usmenu književnost koja se vekovima prenosila s kolena na koleno. Takođe, imao je dodira i sa knjigom. Zahvaljujući rođaku, Vuk je dobio stari bukvar od koga se nije odvajao. Njegova želja da se opismeni kroz životni put mu je donela brojne probleme i prepreke, ali njegova žeđ ka znanju je bila jača od svega. Put škovanja započinje u manastiru Tronoša, a njegova noga je kročila i u Sremske Karlovce, Petrinje i u Velikoj školi u Beogradu. U Sremskim Karlovcima pokušava da upiše tamošnju gimnaziju i upoznaje Lukijana Mušickog. Kako nije uspeo u svojom nameri, jer je sa 19 godina bio prestar, Vuk odlazi u Petrinju, gde je proveo nekoliko meseci učeći nemački jezik. Kasnije stiže u Beograd da upozna Dositeja Obradovića, učenog čoveka i prosvetitelja. Vuk ga je zamolio za pomoć kako bi nastavio sa obrazovanjem, ali nije naišao na pozitivan odgovor Dositeja. Poraz koji je doživeo duboko ga je razočarao i naveo da ode u Jadar gde je počeo da radi kao pisar kod Jakova Nenadovića. Potom prelazi opet za Beograd gde obavlja pisarske poslove. Želja da se izbori za školovanje pratila je njegove zdravstvene probleme. Zbog problema sa nogom uputio se u Peštu na lečenje. Iako lečenje nije dalo rezultate, na tom putu sudbina mu donosi upoznavanje sa Savom Mrkeljom i Lukom Milovanovim. Kako se radi o početku 19 veka u atmosferi borbe za slobodu od Osmanlija, nakon sloma Prvog srpskog ustanka 1813. godine Vuk dolazi u Zemun, a ubrzo zatim odlazi u Beč gde provodi ostatak života uz povremeno vraćanje za Srbiju.
Hronologija njegovog života i rada u Beču zaslužuje posebno poglavlje. Brojna dešavanja, borba, razočaranje, poznanstva, tuga i ljubav obeležile su njegov život na svim poljima.
U Beču počinje da izučava nemački i latinski jezik. Rad započinje u krugu srpskih izbeglica okupljenih oko Uredništva Novina serbskih. Vuk piše članak o uzrocima sloma Prvog ustanka koji dospeva u ruke Jerneja Kopitara, Slovenca koji je radio u bečkoj dvorskoj biblioteci kao cenzor slovenskih i novogrčkih knjiga i koji je gajio veliku ljubav prema književnosti slovenskih naroda. Kopitar nije objavio ovaj članak, ali se zainteresovao za Vuka i njegov rad. Savetovao ga je da objavi prvu gramatiku (sa reformisanom ćirilicom) i rečnik srpskog jezika sa rečima narodnog govora. Drugim rečima, da uvede narodni jezik u srpsku književnost. Vuk u početku biva rezervisan, ali ipak postepeno prihvata Kopitareve savete i započinje rad na skupljanju narodnih pesama, priča i drugih umotvorina – poslovica, zagonetki, pitalica. Nakon samo četiri meseca, Vuk u Beču štampa knjigu „Mala prostonarodna slavenoserbska pjesnarica“- zbirku od sto lirskih i osam epskih pesama, koje je zapisao po sećanju. Već naredne godine Kopitar je objavio Vukovu „Pismenicu serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisanu“ kao i „Malu prosto-narodnju slavenoserbsku pjesnaricu“.
Godine 1814. Vuk počinje pisanje gramatike srpskog jezika sa Lukom Milovanovim. Tako nastaje novi, jednostavan, pravopis, koji se svodi na fonetsko načelo „piši kao što govoriš, čitaj kao što je napisano“. Ovim je, praktično, bila započeta Vukova reforma pravopisa, koja se zasniva na narodnom govoru. Do tada su Srbi izdali ukupno stotinak knjiga i sve su bile napisane na teško razumljivom i komplikovanom jeziku koji se sastojao od slavenoserbskog, ruskog, crkveno-književnog i još nekih modifikacija ovih i sličnih jezika. Iako u velikoj materijalnoj oskudici, 1818. godine Vuk uspeva da odštampa „Srbski rječnik“ – prvi rečnik srpskog književnog jezika, sa 26.000 reči, sa novim pravopisom i sa dosta etnografske i istorijske građe. U sklopu rečnika bilo je i prošireno izdanje gramatike, sa novim reformatorskim zahtevima.
Zbog problema sa Milošem Obrenovićem bilo mu je zabranjeno da štampa knjige u Srbiji, a zabrana je išla do te mere da mu je zabranjen i povratak u Srbiju. Naime, u Srbiji i Vojvodini je nastala prava hajka na Vuka od strane nekih tada učenih Srba, srpske crkve i srpske države. Njegove ideje su dočekane sa neskrivenim ogorčenjem i osudama. Posebno su na udaru bili ortografija i narodni jezik koji je nazivan „prostim“ i „govedarskim“. Tadašnji mitropolit Stratimirović i crkva su svim sredstvima branili crkveni jezik, braneći time zapravo svoj uticaj u narodu i privilegije. Srećom, Vuk je imao i mudre pristalice i istovremeno prijatelje, koji su shvatali vrednost njegovog dela, a neki od njih su bili Đura Daničić, Petar Petrović Njegoš, Dositej Obradović, Branko Radičević.
Napadi nisu pokolebali Vuka. Ubeđen u ispravnost svojih ideja i stavova, odlučno prihvata borbu, ne odustaje i ne povlači se. Prvo odgovara na napade, a zatim i sam napada, oštro i bespoštedno. Tako je započeo žestoki rat koji će trajati više od četiri decenije. Vuk je svojim protivnicima uporno dokazivao da nisu u pravu i sticao sve veći broj pristalica. Godina 1847. je godina Vukove pobede i godina u kojoj je konačno dokazao da je srpski narodni jezik jedini pravi jezik Srba. Te godine izdate su četiri knjige na narodnom jeziku:
1. Vukov prevod „Novog zaveta“ sa crkvenoslovenskog na srpski jezik;
2. rasprava o jeziku „Rat za srpski jezik i pravopis“, Đure Daničića;
3. „Pesme“,Branka Radičevića; i
4. „Gorski vijenac“ Petra Petrovića Njegoša.
Osim zasluga koje se tiču reformi pravopisa, veoma je bitno istaći i njegov rad na sakupljanju narodnih pesama. Svojim dubokim poznavanjem narodnog duha, dobrim ukusom u odabiru, predanošću i istrajnošću u poslu, Vuk je uspeo da prikupi najbolju zbirku srpskih narodnih pesama, koje su, zahvaljujući njemu i njegovim prijateljima i pristalicama ušle u evropsku i svetsku kulturnu baštinu i pronele po svetu lepotu naše narodne književnosti.
Koliko je bio buran poslovni život Vuka Karadžića isto toliko je bio turbulenta i njegov privatan život. Po dolasku u Beč upoznaje Anu Mariju Kraus, koju je odveo pred oltar. Vuk i Ana imali su čak trinaestoro dece. Međutim, dočekala ga je sudbina njegovih roditelja te su samo ćerka Mina i sin Dimitrije preživeli, a ostali naslednici preselili su se u večnost u ranoj mladosti. U tim trenucima tračak svetlosti u život mu donosi upravo Jernej Kopitar, koga smo spomenuli u prethodnim redovima. U životu i pored svih nedaća Bog nam pošalje dobrog prijatelje koji nam ne da da padnemo.
Vuk Stefanović Karadžić ostavio je neizbrisiv trag u srpskoj istoriji kao srpski lingvista, filolog, antropolog, književnik, prevodilac i akademik. Reformator našeg jezika i danas živi kroz njegova dela i kroz svakodnevni govor. On je otac naše pismenosti i da nije bilo njegove čvrste volje da istraje u decenijskoj borbi, mi danas ne bismo pisali kako govorimo i čitali kako je napisano.
Pobeda – info
