Prebilovci kod Čapljine, selo nadomak mora, mesto života srpskog naroda, donedavno je krilo tajnu o velikom i jezivom zločinu počinjenom nad Srbima.
To mirno i planinama opasano hercegovačko selo, bilo je poznato po dobrim, vrednim, pobožnim i uspešnim ljudima koji su radili na njivi i pašnjacima, veselili se uz gusle proslavljajući krsnu slavu. Mahom naseljeno srpskim porodicama do početka Drugog svetskog rata imalo je oko 1.000 meštana. Od te zloglasne godine (1941.) zla sudbina koja je zadesila prostore Hercegovine, stigla je i pred prag srpskih porodica u Prebilovcima.
Sutra, 6. avgusta Svetom arhijerejskom liturgijom u hramu Hristovog Vaskrsenja u Prebilovcima, obeležava se 82 godine od stradanja srpskog naroda sa područja južne Hercegovine. Istorijat hrama Hristovog Vaskrsenja je duboko vezan za istoriju stradanja ovog sela u 20 veku.
Ovo selo, koje je simbol stradanja srpskog naroda u Drugom svetskom ratu, nije zaboravljeno, a istina koja je bila sakrivena je pronašla svoj put i obelodanjena.
Šta se desilo u južnoj Hercegovini i zašto sveta srpska crkva obeležava 6.avgust?
Pročetak Drugog svetskog rata i prograšenje Nezavisne države Hrvatske (NDH) 10. aprila 1941. godine za stotine srpskih porodica širom Hercegovine označio je kraj mirnog života. Strah u vazduhu se osetio izazvan sve češćim upadima ustaša u selo, oduzimanjem oružja i nametanjem pokatoličavanja. Za srpski živalj u NDH više nije bilo spokojnog sna.
Nakon izvršenog velikog pokolja nad Srbima juna meseca 1941. i početkom avgusta u čapljinskom i stolačkom srezu, ustaše su noću, između 3. i 4. avgusta 1941. opkolile i Prebilovce. Od te noći do 11. avgusta hrvatske ustaše ubile su 826 od 1.000 žitelja sela Prebilovci, uglavnom žena, dece i starica. Odrasli muškarci povukli su se u šumu, verujući da žene i deca nisu predmet ustaškog opkoljavanja. Ustašama su nezaštićene žene, ubrajajući i devojčice postale figure za iživljavanje. Silovanje i zversko mučenje trajalo je satima. Do kraja tog dana koji je bio dug kao godina, ustaše su odvodile prvo u školu, odakle su ih narednog dana, 5. avgusta, prvo pešice, a zatim kamionima odveli u centar Čapljine, na železničku stanicu, odakle su uveče prebačeni vagonima do sela Šurmanci. Oko 300 ustaša pod komandom Andrije Buljana čuvalo je vagone u kojima su se nalazili nedužni: žene, deca i stari. Zločinci su isterali iz vagona prebilovački narod i poterali ih uzbrdo. Kolona kojoj se nije video kraj, jer je brojala na stotine i stotine Srba, zaustavljena je nadomak jame Golubinke, a zatim podeljena u manje grupe. Tog 6. avgusta stazom ka ambisu glavni zadatak ustaša je počeo da se sprovodi u delo. Preživeli ljudi su bacani u jamu punih 6 sati, metodama koje svet nije zabeležio. Samo iz Prebilovca u ovu jamu je bačeno oko 500 žena, dece i starih. Tu nije bio kraj. Narednih dana i nedelja, sve do 28. avgusta u Prebilovcima i okolnom terenu, ustaše organizuju hajke na preostale Srbe. Ne sme ostati ni jedan Srbin svedok monstruoznog zločina.
Tokom leta 1941. godine ustaše su u brojnim jamama, rekama i drugim stratištima poubijale više od 4.000 Srba iz donje Hercegovine. Prebilovčani su ubijeni na više od 40 stratišta, uništene su 52 srpske porodice i ugašeno 36 ognjišta. Od generacije, rođeniih između 1925. i 1941. godine, preživelo je samo nekoliko dečaka.
Vrlo brzo posle istrebljenja Srba iz tih krajeva, ustaše su naselile u Prebilovcima hrvatske porodice iz Ljubuškog i Čapljinskog sreza i muslimanske porodice. Međutim, kako je rat još bio u toku, u trenutku kada su Italijani okupirali Hercegovinu, ustaška posada i naseljenici su napustili Prebilovce. Četiri godine NDH je sistematski i masovno ubijala Srbe sa jasnim ciljem uništenja srpskog naroda. Genocid počinjen nad srpskim narodom nikada nije zvanično okvalifikovan kao takav.
Nakon završetka Drugog svetskog rata, počeo je novi život u Prebilovcima, međutim komunističke vlasti Jugoslavije su skrivale istinu o razmerama ovog zločina tako da su zabranjivale vađenje kostiju srpskih žrtava iz jama i sprečavanje potomaka da dostojno sahrane njihove posmrtne ostatke. Većina ovih jama je bila zabetonirana 1961. godine po nalogu vlasti.
Tek 1990. godine, srpski narod je dočekao pravdu i hercegovačke jame su otvorene. Preko 3.500 hiljade ljudi iz Prebilovaca i okolnih sela je eshumirano i njihove mošti su položene u spomen kriptu hrama Sabora srpskih svetitelja i prebilovačkih mučenika 4. avgusta 1991. godine. Međutim, žrtve ustaške ruke nisu još uvek našle spokoj. Miris nevolje opet je počeo da se oseti u vazduhu kao i pre pet decenija. Nakon nepunih godinu dana, 1992. godine hrvatska vojska predvođena generalom Jankom Bobetkom minirala je kostrurnicu sa moštima mučenika. Ustaše su se vratile da završe započeto. Sve do 2005. godine mesto gde je bila kosturnica bilo je pretvoreno u deponiju smeća.
Tokom ratnih godina 1991 – 1995. sve kuće u Prebilovcima bile su spaljene i srušene.
Danas u Prebilovcima ima oko 60 stanovnika. Novoizgrađeni velelepni pravoslavni hram Vaskrsenja Hristovog osveštaj je 2015. godine i mošti su u litiji prenesene i po drugi put položene u kriptu.
Odlukom Svetog arhijerejskog sabora SPC na majskom zasedanju 2015. godine prebilovački i donjohercegovački mučenici su kanonizovani i proslavljeni. Njihov pomen se slavi 6. avgusta po novom kalendaru.
„Sveti Novomučenici Prebilovaca za Hrista bačeni u jamu Šurmanaca, verom nađoste večno prebivalište u Carstvu Krsta i Vaskrsenja; ljubavlju tamu i mržnju pobediste i svetlost raja naslediste; od Gospoda molite nam večno spasenje i svemu svetu jevanđelsko pokajanje“.
Pobeda – info
