Prema Žitiju Sv. Angeline (Branković), manastir Novo Hopovo, čija je crkva posvećena Sv. Nikoli, prva je zadužbina arhiepiskopa i mitropolita beogradskog i sremskog Maksima (prethodno despota Đorđa) Brankovića. U istorijskim izvorima, manastir se prvi put pominje u rukopisnom mineju napisanom u Novom Hopovu i u turskim dokumentima iz sredine 16. veka.
Nova istraživanja njegov postanak smeštaju u poslednje decenije 15. veka, a gradnju prvobitne crkve povezuju sa despotom Đorđem Brankovićem i ukazuju na pomoć koju je za taj naum imao od vlaških vladara Radula i Jovana Njagoje Besaraba. Natpis uklesan u kamenu iznad zapadnog ulaza u savremeni hram svedoči da su ktitori crkve (podignute na mestu starije u drugoj polovini 16. veka) Lacko i Marko Jovšić, te porodica Jovana Božanića, svi iz Gornjeg Kovina. Manastir je tokom 17. veka bio važan prosvetni centar, a jedno vreme i sedište sremskog episkopa. Tokom ratova između Austrije i Osmanskog carstva, krajem 17. i početkom 18. veka, dolazi do razaranja Novog Hopova. Obnova i izgradnja manastirskog kompleksa trajali su sve do druge polovine 18. veka. Zvonik sa kapelom Sv. arhiđakona Stefana podignut je sredinom 18. veka, dok su konaci podizani u dužem period u istom veku.
Crkva Novog Hopova se, prema primenjenom eklekticizmu u arhitekturi, smatra jednom od najreprezentativnijih u vremenu u kojem je nastala. Novo Hopovo je nekoliko puta rušeno, a najteže razaranje se dogodilo tokom Drugog svetskog rata. Manastir je opljačkan, spaljen i miniran. Radovi na obnovi i izgradnji manastirskog kompleksa, započeti pedesetih godina prošlog veka, trajali su više decenija. Tokom tog procesa, Crkvi Sv. Nikole vraćen je izgled iz 16. i 17. veka, a krajem 20. veka, podignut je novi zvonik i u konaku osveštana kapela Sv. arhiđakona Stefana. Manastirska crkva je tokom 17. veka u dva maha oslikana. Danas se fresko slikarstvo Novog Hopova smatra izuzetno značajnim primerom crkvene, srpske kasnosrednjovekovne umetnosti sa jasnom primenom kritskih i svetogorskih rešenja. Po značaju se ističe freska starijeg živopisa Pokolj dece u Vitlejemu, a smatra se da se radi o ponovljenom rešenju primenjenom u manastiru Lavra na Svetoj Gori. Mlađi živopis u priprati, jedinstven po stojećim figurama, verovatno je bio i pozlaćen.
Ikonostas crkve, koji je u drugoj polovini 18. veka oslikao Teodor Dimitrijević Kračun, uništen je tokom Drugog svetskog rata. Sačuvane ikone se nalaze u Galeriji Matice Srpske i Riznici Srpske pravoslavne crkve u Sremskim Karlovcima. Od 16. veka je Novo Hopovo centar hodočašća jer su tada u manastir donesene mošti Sv. Teodora Tirona, stradalog u 4. veku. Mošti ovog svetog ratnika donete su u manastrir u vreme velikih iskušenja za srpski narod, te je vera u njegovu zaštitu bila vernicima snažan podstrek u svim nevoljama tokom vekova i danas. Za vreme razaranja manastirskog kompleksa u Drugom svetskom ratu, mošti sveca su spašene i u novom kivotu, napravljenom u 20. veku, položene u manastirsku Crkvu Sv. Nikole. U manastiru se, pored slave posvećene patronu Sv. Nikoli, slavi i Sv. Teodor Tiron (2. mart), prenos moštiju Sv. arhiđakona Stefana ( 15. avgust) i Teodorova subota (prva subota Vaskršnjeg posta).
U Novom Hopovu zamonašio se i tri godine proveo srpski prosvetitelj Dositej Obradović (1739 – 1811). Istorija Novog Hopova beleži dolazak Ruskinja, monahinja koje su tu našle utočište posle Oktobarske revolucije, a koje su između dva svetska rata značajno doprinele njegovom očuvanju i ugledu koji je u narodu imao kao verski centar. Nedeljom i praznicima liturgija počinje u 9.00, a svakog radnog dana u 6.40 časova.
Tekst preuzet iz knjige,
Manastiri duhovno blago Fruške gore
Turistička organizacija Grada Novog Sada
